Geschiedenis.
Tegen het einde van de zestiende eeuw raakten Nederlandse kooplieden geïnteresseerd in de specerijenhandel op Azië. Op initiatief van Johan van Oldenbarneveldt besloten de Staten Generaal tot maatregelen om de verschillende handelscompagnieën, die zich met deze handel gingen bezighouden, te dwingen zich te verenigen in een onderneming. Dit werd de Verenigde Oost-Indische Compagnie die op 20 maart 1602 allerlei bijzondere rechten kreeg, zoals: het monopolie op alle Nederlandse handel en scheepvaart op Azië, het recht om ten oosten van Kaap de Goede Hoop verdragen te sluiten, oorlog te voeren, handelsposten op te richten, forten te bouwen en bestuurders aan te stellen.
Cornelis Chastelein
Depok is onlosmakelijk verbonden met Cornelis Chastelein, een koopman van de VOC die een visie over het koloniaal beheer ontwikkelde, die voor die tijd zeer vooruitstrevend te noemen is.
Cornelis Chastelein werd op 10 augustus 1657 te Amsterdam geboren uit een aanzienlijk koopmansgeslacht. Hij was de jongste telg uit een gezin met acht kinderen. Zijn vader Anthony Chastelein die als Hugenoot uit Frankrijk naar Nederland was gekomen, was bewindhebber der O.I. Compagnie ter Kamer Amsterdam. Zijn moeder, Maria Cruydenier, was een dochter van de burgemeester van Dordrecht die naast burgervader ook bewindhebber der W.I. Compagnie was.
Op 24 januari 1675 stapte de 17-jarige Cornelis Chastelein, aan boord van het schip t Huis te Cleeff en kwam na een reis van 223 dagen, op 16 augustus van dat jaar, te Batavia aan. Amper 18 jaar oud, trad hij daar als boekhouder in dienst van de Kamer van Zeventien.
Carrière
Cornelis Chastelein maakte snel carrière. In 1682 was hij Grootwinkelier in den Grooten Winkel te Batavia en in 1691 was hij inmiddels Tweede Opperkoopman des Casteels van Batavia. In datzelfde jaar werd hij eervol ontslagen op verzoek ten aanzien van zijn toenemende zwakheid. Echter, het is niet onwaarschijnlijk dat de benoeming van Johan van Hoorn tot Directeur-generaal, waardoor hij de chef van Chastelein werd, aanleiding was tot deze ontslagaanvrage. Chastelein en van Hoorn waren bepaald geen vrienden van elkaar.
Van 1691 tot 1704 was Chastelein ambteloos burger en in die periode verwierf hij diverse landgoederen zoals Siringsing in 1695, bij paal 17 (ca. 25 km. van Batavia) aan de Middenweg van Batavia-Buitenzorg. Op 18 mei 1696 kocht hij landgoed Depok, bij paal 21 (ca. 32 km. van Batavia).
Depok was de naam die gegeven werd aan wat officieel omschreven staat als een groot land, een dag gaans zuid van de stad, tussen de Tjiliwoeng en de Pasanggrahan. Maar met deze naam werd over het algemeen een complex van vijf landgoederen bedoeld: Depok, Mampang, Karang-Anjer en ook nog twee kleine percelen aan weerszijden van de Tjiliwoeng, tussen Batavia en Buitenzorg.
Weltevreden
In 1704 kocht Chastelein, ter uitbreiding van een stuk grond dat hij reeds in bezit had, een belendend stuk land dat hij de naam Weltevreden gaf. Hier liet hij de eerste experimentele koffieplantage in Indië aanleggen en ook de allereerste Indische dierentuin. Op het landgoed Depok kwam een peperplantage. Het kan geen toeval zijn dat Chastelein voor dit werk in Depok, slavenfamilies als Laurens en Loen uit Ambon had laten komen. Ook schreef hij o.m. een verhandeling, waarin hij zijn visie gaf op het koloniaal beheer met de titel: Invallende Gedachten en de aanmerkingen over de Koloniën (1705) Bijeen gebracht en opgesteld in mijn stille Eenzaamheid op Siringsing. Dit ethisch manifest tegen de koopmanspolitiek van de VOC, was in het bijzonder gericht tegen Gouverneur Generaal Willem van Outhoorn die een voorstander was van een agressieve handelspolitiek.
Het verhaal gaat, dat Cornelis Chastelein tegen de slavernij was en dat hij de bepalingen die daarover waren vastgesteld, gebruikte om aan slaven hun vrijheid te schenken. De kerkenraad van Batavia had namelijk bepaald dat slavernij in strijd is met de Bijbel, maar deze bepaling had alleen geldigheid voor christenen. Daarentegen gold voor de heidense zwartjes en bruintjes dat zij veel baat zouden hebben in het slavenbestaan, omdat zij daardoor in contact konden komen met het ware geloof en de beschaving van de witten. Chastelein heeft om die reden zijn slaven tot het christendom gebracht en hen zo tot vrije mensen gemaakt. Hun aantal in het jaar 1714 het jaar dat Chastelein stierf wordt geschat op ongeveer 200.
Slavengezinnen
Voor zijn landgoed Depok had Chastelein twaalf slavengezinnen gekocht over wie in de beschikbare documenten wordt gezegd, dat ze uit alle delen van de archipel kwamen: Balinezen, Ambonezen, Boeginezen en Soendanezen. Het vermoeden bestaat, dat zich onder hen ook nazaten van de Mardijkers bevonden. Mardijkers waren de halfbloed nakomelingen van Portugese kolonisten en dientengevolge waren ze reeds tot het rooms katholicisme bekeerd. Hun naam ontlenen ze aan het Indonesische woord Merdekka dat vrij of onafhankelijk betekent.
Het staat vast, dat van de twaalf oorspronkelijke families er tenminste vijf families zijn die bij het aanvaarden van het (protestants) christendom een nieuwe naam kregen van Chastelein. Vast staat ook, dat een deel van de families rooms katholiek was, voordat zij door Chastelein tot het protestantisme werden bekeerd. De twaalf oorspronkelijke familienamen zijn: Bacas, Isakh, Jacob, Jonathans, Joseph, Laurens, Leander, Loen, Sadokh, Samuel, Soedira en Tholense. Na de tweede wereldoorlog komt de naam Sadokh niet meer voor.
Isakh, Jacob, Jonathans, Joseph en Samuel zijn de Bijbelse namen die Chastelein aan de bekeerde slavenfamilies heeft gegeven. De overige zeven families behielden de namen die ze al hadden en het vermoeden lijkt gewettigd, dat het hier om mensen gaat die al christen, d.w.z. rooms katholiek, waren. Uit de documenten blijkt, dat hun overgang naar het protestantisme geen problemen opleverde.
In 1704 trad Chastelein weer in dienst van de VOC als extraordinair Raad. Nadat hij in 1705 voor het eerst zitting nam in de Raad van Indië werd hij in november 1708 benoemd tot Ordinair lid van den Raad van het Nederlands India met een maandelijkse toelage van 350 gulden per maand. Deze functie heeft Chastelein tot aan zijn dood bekleed.
Huwelijk
Cornelis Chastelein was gehuwd met Catharina van Quaelborg. Zij was waarschijnlijk zijn nicht, daar haar vader, Raad van Indie, getrouwd was met ene Henriette Chastelein.
Zij hadden een zoon Anthony, terwijl uit het testament van Chastelein blijkt dat ze ook nog een meisje van gemengd bloed als dochter hebben aangenomen: Maria Chastelein mixtiese (5 juni 1693). Cornelis Chastelein overleed op 56-jarige leeftijd, op 28 juni 1714 om 4 uur in de middag en 28 juni is nog steeds de officiële dag dat Chastelein wordt herdacht.
Naast zijn grote bekwaamheid als zakenman was Chastelein een sociaal bewogen mens die zijn tijd ver vooruit was. Zijn grootste verdienste evenwel was zijn nalatenschap aan zijn lijfeigenen. In zijn testament had hij laten vastleggen dat de twaalf oorspronkelijke families het landgoed Depok, 1240 ha. groot, als een communaal bezit van hem zouden erven en daarmee tevens hun vrijheid zouden verkrijgen. En aldus werd bepaald dat vrijgegeven lijfeigenen benevens haar nakomelingen het land voor altijd zouden bezitten ende gebruiken.
Er zijn sommigen geweest die de goede bedoelingen van Chastelein in een verkeerd daglicht hebben geplaatst, door te beweren dat de overgang tot het christendom een voorwaarde zou zijn tot het in bezit verkrijgen van het landgoed Depok. Uit niets blijkt echter, dat dit het geval is geweest. Integendeel, Chastelein maakte op legitieme wijze gebruik van de bepalingen van de kerkenraad, om zodoende ook na zijn dood aan zijn werknemers de zekerheid op een vrij leven te kunnen garanderen.
Betekenis van Depok
Als verklaring voor de naam Depok wordt doorgaans beweerd dat het een letterwoord is met de betekenis: De Eerste Protestantse Overzeese Kristengemeente. Dit is niet de oorspronkelijke betekenis, daar de naam Depok reeds bestond voordat er van een christelijke gemeenschap sprake was. De eigenlijke betekenis van Depok is: Verblijfplaats van iemand die in afzondering leeft. En deze betekenis doet recht aan de levenshouding van Chastelein: midden in deze wereld, maar niet van deze wereld.
Als we beseffen dat het Bijbelse getal 12 o.m. staat voor het begin van een nieuw volk, en we dit getal betrekken op de twaalf oorspronkelijke families, dan geeft dit inhoud in betekenis aan de wens en de opdracht van Cornelis Chastelein, toen hij testamentair liet vastleggen dat het zijn uiterste wille en intentie was om daar een fraaie Christen bevolking mettertijd van te doen groeien
Als stille getuigen van het unieke verleden van dit bijzondere dorp in de gordel van smaragd, zijn sinds 1998 de twaalf familienamen van de oorspronkelijke Depokers zichtbaar gemaakt. Als symbool van de vrijheid die Cornelis Chastelein hen verschafte, zijn ze uitgebeiteld in de twaalf grote houten deuren van de gerenoveerde hervormde kerk van Depok die sinds 1854 een centrale plaats inneemt in het leven van de Depokers.
